Ogólne założenia terapii jąkania
Terapia (łac. therapia – leczenie, korekta, terapeutyka, także rehabilitacja) – przywracanie zdrowia poprzez stosowanie różnego rodzaju zabiegów, leków, a także metodę leczenia choroby. Terapia jąkania (rzadziej logopedyczna, logoterapia lub postępowanie logopedyczne) obejmuje swoim zasięgiem całość swoistych, celowych działań, które są ukierunkowane na zlikwidowanie wszelkich zakłóceń procesu porozumiewania się. Oddziaływania te mają na celu:
- usuwanie zaburzeń mowy,
- przywracanie mowy w przypadku jej utraty,
- nauczanie mowy, która się nie wykształciła,
- wyrównywanie opóźnień rozwoju mowy,
- wypracowanie odpowiedniego poziomu sprawności językowej,
- likwidację przyczyn i skutków pierwotnych oraz wtórnych, do których zalicza się zarówno psychologiczne, jak i pedagogiczne konsekwencje zaburzeń mowy.
W ciągu ostatnich lat pojęcie „terapia logopedyczna” zostało wreszcie ujednolicone – oddaje ono konkretne działania usprawniające zaburzenia procesu mówienia/komunikacji i określa, kto to usprawnianie ma prowadzić. Termin „logoterapia” poddawany był wielokrotnie krytycznej ocenie, ponieważ kojarzył się raczej z terapią słowem niż terapią prowadzoną w przypadku np. zaburzeń mowy. Z podobną sytuacją spotykamy się przy analizie pojęcia „rehabilitacja”, które jest zarezerwowane raczej dla określenia usprawniania zaburzeń fizykalnych człowieka, prowadzonego przez rehabilitantów czy fizjoterapeutów. Celem niniejszej pracy nie są jednak rozważania terminologiczne, chociaż wiele pojęć z zakresu nauki, jaką jest logopedia, wymaga dyskusji i ujednolicenia.
Do najważniejszych zasad terapii jąkania, które wywodzą się ze starszych nauk psychologicznych i pedagogicznych, należą m.in.:
- zasada w miarę wczesnego podejmowania terapii,
- zasada indywidualizacji,
- zasada wykorzystywania potencjalnych możliwości osoby poddanej terapii,
- zasada kompleksowego oddziaływania,
- zasada stopniowania trudności,
- zasada aktywnego i świadomego udziału,
- zasada współpracy z najbliższym otoczeniem oraz
- zasada systematyczności.
Metody terapii jąkania
Ogólnie metody terapii jąkania można podzielić na:
- bezpośrednie – bezpośrednio oddziaływujące na niepłynność mówienia za pomocą różnorodnych ćwiczeń oddechowych, emisyjnych, artykulacyj nych i słuchowych;
- pośrednie – które wpływają na procesy leżące u podstaw mówienia, ale bez bezpośredniego korygowania niepłynności;
- kompleksowe – łączące różne metody bezpośredniego i pośredniego oddziaływania na niepłynność mówienia.
Omawiając pokrótce metody bezpośrednie, trzeba mieć na uwadze dwa terapeutyczne podejścia w pracy z jąkającymi się:
- mówienie bardziej płynne (skierowanie uwagi jąkającego się na akt mówienia, technikę mówienia),
- jąkanie się bardziej płynne (odwracanie uwagi jąkającego się od aktu mówienia i skupianie się na korekcji stanów logofobii).
Obydwa podejścia uzupełniały się w prowadzonej przez logopedów terapii jąkających się z różnym nasileniem, zależnie od odpowiednich kompetencji terapeutycznych oraz panującej „mody psychoterapeutycznej”. Co najmniej od 10 lat dominuje w świecie podejście terapeutyczne mówienie bardziej płynne. Wśród metod kierujących uw akt mówienia można wymienić m.in.:
- metodę Gutzmana, metode kont wanego oddechu,
- metodę Froeschelsa, mówienie rytmiczne (skandowanie) mówienie wydłużone,
- metodę „Echo",
- metodę cienia,
- technikę swobodnego przepływu powietrza, trening negatywny,
- warunkowanie instrumentalne i inne.
Do metod zgodnych z podejściem jąkania się bardziej płynnego można zaliczyć m.in.:
- metodę van Riper,
- metode Sheehana,
- metodę Liebmana i maskowania.
Do metod pośrednich Tarkowski zalicza: porady udzielane rodzicom i opiekunom (ale także samym jąkającym sie), farmakoterapię, ziołolecznictwo, terapię zabawą, terapię ruchową (np. metoda Ruchu Rozwijającego W. Sherborne), logorytmikę.
Wśród metod kompleksowych, najbardziej wartościowych ze względu na trwałość efektów terapeutycznych, można wymienić m.in. takie programy, jak:
- Program van Ripera,
- Program Perkinsa,
- Program Engiel,
- Program Janeczko i Lewandowskiej,
- Zmodyfikowana Psychofizjologiczna Terapia Jąkania M. Chęćka,
- Program Starkweathera,
- Program Tarkowskiego,
- Zintegrowany Program Terapii Osób Jąkających się W. Kosteckiej.
Zagadnienia funkcjonowania głosek w jąkaniu i terapii jąkających się z uwzględnieniem kompleksowego programu terapeutycznego, który stosowany jest jak w terapii indywidualnej, tak i grupowej w gabinetach logopedycznych oraz podczas letnich terapeutycznych turnusów logopedycznych.
Funkcjonowanie głosek w jąkaniu i terapii jąkających się
Analizując ocenę diagnostyczną jąkających się, tak dzieci, jak i młodziży czy dorosłych, logopeda zwraca uwagę na kilka aspektów wypowiedzi i towarzyszących jej cech. Głównymi czynnikami, które nurtują nie tylko logopedę, ale także przeciętnego słuchacza (odbiorcę wypowiedzi) są: częstotliwość jąkania, współruchy mięśniowe oraz stany logofobiczne. O ile częstotliwość jąkania (i związany z nią charakter objawów) oraz współruchy mięśniowe umożliwiają wstępną ocenę stopnia zaburzenia, o tyle stanów logofobicznych oraz zaburzeń emocjonalnych towarzyszących jąkaniu (jako ukrytej znaczącej części tzw. góry lodowej, do której jąkanie jest porównywane) nie można poznać „z marszu”. Często badający zaznajamia się z psychologicznym wnętrzem jąkającego się podczas kolejnych sesji terapeutycznych, a nie tylko na początku, podczas wstępnej diagnozy.
Nawiązując do oceny częstotliwości jąkania, należy pamiętać o kilku próbach. Badamy stan niepłynności w recytacji, powtarzaniu wyrazów i zdań, czytaniu tekstu, odpowiadaniu na pytania oraz w mowie spontanicznej. Nagranie (na taśmie magnetofonowej bądź wideo) fragmentów mowy spontanicznej oraz czytanego tekstu pozwala logopedzie na pełniejszą ocenę częstotliwości jąkania (jako stosunku liczby niepłynnie realizowanych słów do ogólnej liczby wypowiadanych słów danego tekstu, określanego w procentach). Analiza wyników powyższych prób, a przede wszystkim wnikliwa obserwacja badanego, pozwolą na ocenę charakteru symptomów jąkania. Pierwsze sesje diagnostyczne pozwalają logopedzie zapoznać się ze swoistością zachowania poszczególnych głosek w wypowiedziach osoby jąkającej się.
Od lat funkcjonujący „fizjologiczny podział objawów jąkania na kloniczny, toniczny i kloniczno-toniczny (najczęściej z udziałem współruchów mięśniowych) wskazuje już na „zachowaniową” stronę poszczególnych głosek bądź zgłosek. Kilkakrotne powtarzanie nagłosowej (ale także śródgłosowej bądź wygłosowej) zgłoski świadczy bowiem o charakterze tzw. bloku klonicznego (lżejszego z punktu widzenia napięcia mięśniowego), np. „pa-pa-pa-parasolka”, podobnie „te-te-te-telefon”, „ka-ka-ka-kapusta", „a-a-a-atrament”. Trudność rozpoczęcia wymowy danego słowa z powodu mimowolnych mocnych skurczów (bloków) np. warg, powodujących nieudane próby wypowiedzenia słowa, np. „p-p-p-parasolka”, można zakwalifikować do tzw. jąkania tonicznego. W anglojęzycznej literaturze przedmiotu niektórzy klinicyści określają ten rodzaj bloków mianem szarpania, tym bardziej jeżeli towarzyszą im napięte współruchy mięśniowe. Blokowaniu tak klonicznemu, jak i tonicznemu mogą towarzyszyć współruchy różnych mięśni ciała, szczególnie jednak mięśni aparatu mowy. Dokonując oceny charakteru jąkania, należy mieć na uwadze różne jego cechy, a więc oprócz wyżej wymienionych również bardzo częste nienatu
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz